Dziś mija 41. rocznica porozumień sierpniowych; na ich mocy komunistyczne władze zgodziły się na powołanie niezależnych, samorządnych związków zawodowych.
W drugiej połowie lat 70. nastroje społeczne pogarszały się wraz z sytuacją ekonomiczną Polski. Pierwszego lipca 1980 roku produkty mięsne sprzedawane w stołówkach i kioskach zakładowych objęto cenami komercyjnymi, znacząco wyższymi od normalnych. Podwyżki stanowiły jedynie impuls, który wyzwolił falę niezadowolenia.
W całym kraju wybuchły dziesiątki strajków. Ich uczestnicy żądali nie tylko podwyżek płac, lecz także zmian w funkcjonowaniu związków zakładowych i gwarancji bezpieczeństwa. Kiedy stanęły kolej i lubelskie MPK, o protestach dowiedział się cały kraj. Władzom udało się wygasić strajki na Lubelszczyźnie (m.in. zapowiedzią nowych, uczciwych wyborów do rad zakładowych), ale już 14 sierpnia wybuchł protest, który odmienił historię Polski – pracę przerwała załoga Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Robotników oburzyło zwolnienie z zakładu Anny Walentynowicz, działaczki Wolnych Związków Zawodowych. Komitet strajkowy – z Lechem Wałęsą na czele – sformułował trzy postulaty: podwyżki płac, przywrócenia zwolnionych do pracy, budowy pomnika ofiar grudnia 1970 roku.
Już 17 stycznia w Stoczni został powołany Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, który sformułował słynne 21 postulatów. Najważniejszym było żądanie powołania niezależnych od władz związków zawodowych. Własną listę 36 postulatów przedstawił MKS w Szczecinie; obu komitetom podlegało kilkaset strajkujących zakładów. Protestu o takiej skali nie dało się ukryć ani wygasić obietnicą podwyżek wypłat, dlatego przedstawiciele władz dość szybko zaakceptowali większość żądań, z wyjątkiem najistotniejszego – powołania wolnych związków zawodowych. Tymczasem 26 sierpnia strajki objęły Dolny, a niebawem również Górny Śląsk.
Zaniepokojone rozwojem sytuacji Biuro Polityczne KC PZPR ostatecznie wyraziło zgodę na powstanie niezależnych związków zawodowych. 30 sierpnia podpisano porozumienie w Szczecinie, 31 sierpnia w Gdańsku, zaś 3 września – w Jastrzębiu. Pomimo ustępstw, nowe związki zawodowe musiały uznać kierowniczą rolę PZPR w państwie.
źródło/ fot. IPN