3 maja 1791 roku Sejm Wielki uchwalił Konstytucję – pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną ustawę zasadniczą. Był to odważny krok w stronę reformy państwa, mający na celu wzmocnienie Rzeczypospolitej i uchronienie jej przed upadkiem.
Konstytucja 3 Maja zniosła liberum veto, ograniczyła władzę magnaterii, zlikwidowała wolną elekcję, wprowadziła odpowiedzialność rządu przed sejmem oraz zapowiedziała opiekę nad chłopami. Dążyła do ujednolicenia ustroju państwa, łącząc Koronę i Litwę w jedno ciało państwowe z jednolitym skarbem, wojskiem i rządem. Choć jej postanowienia obowiązywały krótko, a reformy zostały przerwane przez interwencję rosyjską i konfederację targowicką, Konstytucja pozostała symbolem polskiej myśli państwowej i dążenia do wolności.
Święto zostało uznane 5 maja 1791 roku, a po odzyskaniu niepodległości przywrócone uchwałą Sejmu z 1919 roku. W czasach PRL jego obchodzenie było zakazane, aż do ponownego ustanowienia w 1990 roku.
Choć Konstytucja 3 Maja, nazywana często „ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny”, przestała obowiązywać już 24 lipca 1792 roku, jej duch przetrwał. Dokument ten stał się żywą pamięcią o czasach wolności, gdy naród polski został jej pozbawiony i przez 123 lata mobilizował Polaków w walce o niepodległość.